Hoa dừa cạn (tên khoa học: Catharanthus roseus) là giống cây hoa quen thuộc, được ưa chuộng nhờ màu sắc đa dạng, dễ trồng và ra hoa gần như quanh năm. Với tiềm năng trang trí cảnh quan và giá trị kinh tế nhất định, việc nắm vững kỹ thuật canh tác là vô cùng quan trọng. Bài viết này sẽ cung cấp một hướng dẫn kỹ thuật toàn diện, từ khâu chọn giống, chuẩn bị đất, các phương pháp nhân giống cho đến kỹ thuật chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hại chuyên sâu, phù hợp cho bà con nông dân và kỹ thuật viên nông nghiệp.

Đặc điểm thực vật học của cây hoa dừa cạn

Hoa dừa cạn, còn được biết đến với các tên gọi khác như hoa hải đằng hay bông dừa, thuộc họ Trúc đào (Apocynaceae). Đây là loài cây thân thảo, sống lâu năm, phân nhiều cành nhánh và có chiều cao trung bình từ 30-80 cm. Toàn thân cây chứa nhựa mủ màu trắng sữa đặc trưng của họ Trúc đào.

• Thân: Thân cây có dạng hình trụ, nhẵn, lúc non có màu xanh lục nhạt và chuyển dần sang màu nâu hồng khi già.
• Lá: Lá mọc đối xứng, hình bầu dục hoặc hình trứng thuôn dài, mặt trên xanh bóng, mặt dưới nhạt màu hơn. Gân lá nổi rõ.
• Hoa: Hoa lưỡng tính, mọc đơn độc ở các kẽ lá gần ngọn. Mỗi bông hoa có 5 cánh mỏng, mềm, dính liền nhau tạo thành hình ống. Màu sắc hoa rất đa dạng, từ trắng, hồng, đỏ đến tím, thường có một điểm nhấn màu đậm hơn ở trung tâm.
• Quả và hạt: Quả là một cặp đại, hình trụ dài, chứa khoảng 12-20 hạt nhỏ màu đen bên trong.

Ngoài giá trị làm cảnh, một số bộ phận của cây dừa cạn còn được nghiên cứu và sử dụng trong y học cổ truyền với nhiều công dụng khác nhau.

Các giống hoa dừa cạn phổ biến hiện nay

Trên thị trường hiện có nhiều giống hoa dừa cạn khác nhau, nhưng có thể phân thành ba nhóm chính dựa trên đặc điểm hình thái và mục đích sử dụng:

Dừa cạn đứng

Đây là dạng phổ biến nhất, có thân mọc thẳng, cứng cáp, chiều cao có thể đạt 40–80 cm. Giống này thích hợp trồng thành bụi, luống trong sân vườn, công viên, bồn hoa công cộng. Khi cây ra hoa đồng loạt sẽ tạo nên những thảm hoa rực rỡ, bắt mắt.

Dừa cạn rũ (bò)

Giống này có thân mềm, mọc vươn dài và có xu hướng rũ xuống. Dừa cạn rũ đặc biệt sai hoa và được ưa chuộng để trồng trong các chậu treo, giỏ hoa trang trí ban công, hiên nhà, quán cà phê, tạo thành những dòng suối hoa mềm mại, duyên dáng.

Dừa cạn lùn

Là biến thể của giống dừa cạn đứng nhưng có chiều cao khiêm tốn hơn, chỉ khoảng 30–40 cm. Với kích thước nhỏ gọn, giống lùn rất phù hợp để trồng trong các chậu nhỏ để bàn, viền bồn hoa hoặc các không gian có diện tích hạn chế.

Hướng dẫn kỹ thuật trồng hoa dừa cạn chi tiết

1. Thời vụ và điều kiện ngoại cảnh

Hoa dừa cạn có thể trồng quanh năm, nhưng thời điểm thích hợp nhất để gieo trồng là từ tháng 5 đến tháng 9. Cây ưa nắng, chịu hạn tốt nhưng không chịu được ngập úng. Cần bố trí trồng ở những nơi thông thoáng, có đủ ánh sáng mặt trời tối thiểu 6-8 giờ/ngày để cây quang hợp tốt và cho hoa sặc sỡ.

2. Chuẩn bị đất trồng và chậu

Yêu cầu hàng đầu đối với đất trồng dừa cạn là phải tơi xốp, thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng. Độ pH lý tưởng cho đất nằm trong khoảng 5.8 – 6.2.

• Công thức phối trộn giá thể: Có thể sử dụng hỗn hợp gồm xơ dừa, trấu hun và phân chuồng hoai mục (hoặc phân trùn quế) theo tỷ lệ 2:1:1. Hoặc phối trộn cát đen + mụn xơ dừa + trấu hun theo tỷ lệ 1:1:1. Trước khi trồng cần xử lý nấm bệnh trong giá thể bằng các dung dịch chuyên dụng.
• Lựa chọn chậu: Tùy vào giống cây và vị trí trưng bày để chọn chậu phù hợp. Chậu treo cho dừa cạn rũ, chậu nhỏ để bàn cho giống lùn, và chậu lớn hoặc bồn cho giống đứng. Tất cả các loại chậu phải có lỗ thoát nước đủ lớn ở đáy để tránh tình trạng thối rễ do úng nước.

3. Phương pháp nhân giống

Nhân giống bằng hạt

1. Xử lý hạt giống: Chọn mua hạt giống chất lượng từ các nguồn cung cấp đáng tin cậy. Trước khi gieo, ngâm hạt trong nước ấm (2 sôi, 3 lạnh) khoảng 3–4 tiếng để kích thích hạt nảy mầm nhanh và đều hơn.
2. Gieo hạt: Gieo hạt vào khay ươm hoặc trực tiếp vào chậu đã chuẩn bị giá thể. Rắc một lớp đất mỏng lên trên để che phủ hạt. Giữ khoảng cách giữa các hạt từ 5–7 cm.
3. Chăm sóc sau gieo: Dùng bình phun sương tưới ẩm cho đất 2 lần/ngày vào sáng sớm và chiều mát. Sau khoảng 5–7 ngày, hạt sẽ bắt đầu nảy mầm. Khi cây con có 4-5 lá thật thì có thể tách ra trồng riêng.

Nhân giống bằng giâm cành

Đây là phương pháp nhân giống vô tính hiệu quả, giúp giữ nguyên đặc tính của cây mẹ và rút ngắn thời gian cho hoa.

1. Chọn và cắt cành: Chọn những cành bánh tẻ (không quá non, không quá già), khỏe mạnh. Dùng dao sắc cắt một đoạn dài khoảng 10–15 cm.
2. Xử lý cành giâm: Loại bỏ bớt 2/3 số lá ở phần gốc để giảm thoát hơi nước. Nhúng phần gốc của cành giâm vào dung dịch kích thích ra rễ trong vài phút.
3. Giâm cành: Cắm cành giâm sâu khoảng 3-5 cm vào giá thể đã chuẩn bị sẵn. Nén nhẹ đất xung quanh gốc để cành đứng vững.
4. Chăm sóc: Đặt chậu giâm ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và tưới đủ ẩm. Sau khoảng 2-3 tuần, cành sẽ bắt đầu ra rễ mới và phát triển lá non.

Kỹ thuật chăm sóc hoa dừa cạn để cây sai hoa, bền màu

Chế độ tưới nước

Dừa cạn không yêu cầu nhiều nước nhưng cần được tưới đều đặn. Nên tưới 1-2 lần/ngày tùy vào điều kiện thời tiết. Vào mùa mưa, cần giảm tần suất tưới và đảm bảo chậu thoát nước tốt. Khi tưới, nên tưới trực tiếp vào gốc cây, tránh phun nước mạnh lên hoa và lá để không làm dập nát và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển.

Bón phân định kỳ

Phân bón là yếu tố quyết định đến sức sống, khả năng ra hoa và màu sắc của hoa. Sau khi trồng khoảng 15-20 ngày, bắt đầu bón phân định kỳ.

• Giai đoạn sinh trưởng (cây con): Ưu tiên các loại phân có hàm lượng đạm (N) cao để cây phát triển thân lá.
• Giai đoạn ra hoa: Chuyển sang sử dụng phân bón có hàm lượng lân (P) và kali (K) cao hơn như NPK 20-20-15 hoặc các loại phân bón chuyên dùng cho hoa cảnh. Bón định kỳ 10–15 ngày/lần. Có thể bổ sung phân hữu cơ (phân trùn quế, phân gà) 1 tháng/lần để cải tạo đất và cung cấp vi lượng.

Lưu ý: Bón phân vào lúc chiều mát sau khi đã tưới nước. Không bón quá liều lượng khuyến cáo để tránh gây cháy rễ.

Cắt tỉa, bấm ngọn

Đây là một công đoạn quan trọng nhưng thường bị bỏ qua. Thường xuyên bấm ngọn khi cây còn nhỏ sẽ kích thích cây phân nhiều nhánh, tạo ra tán lá sum suê và cho nhiều hoa hơn. Sau mỗi đợt hoa, nên cắt bỏ những cành đã tàn, cành già, cành bị sâu bệnh để cây tập trung dinh dưỡng nuôi các mầm mới.

Quản lý sâu bệnh hại thường gặp trên hoa dừa cạn

Các loại bệnh hại chính

Bệnh lở cổ rễ, thối thân: Do nấm (Rhizoctonia solani, Fusarium sp.) gây ra, thường xuất hiện trong điều kiện đất ẩm ướt, thoát nước kém. Bệnh làm cho phần cổ rễ và gốc thân bị thối nhũn, cây héo rũ và chết nhanh.

• Phòng trừ: Sử dụng giá thể sạch bệnh, đã qua xử lý. Đảm bảo chậu trồng thoát nước tốt, không đặt chậu trực tiếp xuống nền đất ẩm. Khi phát hiện cây bệnh, cần nhổ bỏ và tiêu hủy ngay để tránh lây lan. Có thể sử dụng các loại thuốc phòng nấm rễ như trichoderma, bio green tưới bổ sung để phòng nấm rễ dưỡng rễ khỏe, trường hợp nấm bệnh nặng hơn sử dụng dòng hóa học  để xử lý theo hướng dẫn.

Các loại sâu hại phổ biến

• Rệp sáp (Planococcus citri): Rệp thường bám vào nách lá, đọt non và mặt dưới lá để chích hút nhựa, làm cây còi cọc, lá vàng và biến dạng. Chúng còn tiết ra dịch ngọt thu hút nấm bồ hóng phát triển.
• Sâu khoang (Spodoptera litura) và Sâu xanh da láng (Spodoptera exigua): Sâu non ăn lá, nụ và hoa, gây thiệt hại nặng nề. Đặc biệt sâu khoai (sâu trên cây dừa cạn) có kích thước lớn, sức ăn rất mạnh, có thể làm cây trụi lá chỉ trong vài ngày.

Biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM)

1. Canh tác: Vệ sinh vườn trồng sạch sẽ, thông thoáng. Thường xuyên kiểm tra vườn để phát hiện sớm sâu bệnh. Thu dọn và tiêu hủy các bộ phận cây bị bệnh.
2. Sinh học: Bảo vệ các loài thiên địch như bọ rùa, ong ký sinh. Sử dụng các chế phẩm sinh học (nấm xanh, nấm trắng, vi khuẩn BT) để kiểm soát sâu hại.
3. Thủ công: Bắt sâu bằng tay (đặc biệt với sâu khoai) khi mật độ thấp.
4. Hóa học: Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi sâu bệnh bùng phát mạnh. Chọn các loại thuốc đặc trị, ít độc hại và tuân thủ nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách).

Kỹ thuật nâng cao: Ghép tạo chậu dừa cạn nhiều màu sắc

Để tạo ra một chậu dừa cạn độc đáo với nhiều màu hoa khác nhau trên cùng một cây, bà con có thể áp dụng kỹ thuật ghép nêm.

1. Chuẩn bị gốc ghép và cành ghép: Chọn một cây dừa cạn khỏe mạnh làm gốc ghép. Trên cây này, chọn các nhánh có đường kính tương đương ruột bút bi để làm vị trí ghép. Cành ghép được lấy từ những cây có màu hoa khác, chọn các đoạn ngọn khỏe mạnh, có kích thước tương đương gốc ghép.
2. Thao tác ghép: Dùng dao lam sắc chẻ một đường sâu khoảng 1.5 cm ở giữa gốc ghép. Vát hai bên gốc của cành ghép tạo thành hình nêm dài khoảng 1 cm. Nhẹ nhàng luồn phần nêm của cành ghép vào vết chẻ trên gốc ghép sao cho các lớp vỏ khớp nhau.
3. Cố định và dưỡng cây: Dùng dây nylon mềm hoặc băng keo chuyên dụng quấn chặt vết ghép. Lấy một túi nilon trong suốt trùm kín cành ghép để giữ ẩm. Đặt cây sau khi ghép vào nơi mát, tránh mưa nắng trực tiếp.
4. Chăm sóc sau ghép: Sau khoảng 10-15 ngày, nếu cành ghép vẫn xanh tươi tức là mối ghép đã thành công. Lúc này có thể tháo túi nilon. Sau 2 tuần nữa thì tháo dây quấn. Cành ghép sẽ phát triển và cho ra hoa mang màu sắc của cây mẹ.

Với những hướng dẫn kỹ thuật chi tiết trên, hy vọng bà con nông dân và các kỹ thuật viên có thể tự tin trồng và chăm sóc thành công những chậu hoa dừa cạn khỏe mạnh, sai hoa, góp phần làm đẹp cảnh quan và mang lại hiệu quả kinh tế.

Xem thêm:

• ĐẤT TRỒNG BỊ THOÁI HÓA BẠC MÀU LÀM THẾ NÀO ĐỂ CÂY TRỒNG PHÁT TRIỂN
• Kỹ Thuật Trồng Rau Má Năng Suất Cao, Sạch Bệnh

HLC vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm chế phẩm nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ HLC có thể nhanh chóng hỗ trợ:

– Website: hlc.net.vn

CN Miền Bắc: 268 Vũ Hữu, Thanh Xuân, Hà Nội.
CN Miền Nam: Phường Thạnh Lộc, Quận 12, TP Hồ Chí Minh
Fanpage: Phân bón HLC 

– Zalo: 0326718282