Làm sao để cam, quýt không bị ngài chích hút ??

Theo các nhà chuyên môn thì ở đồng bằng sông Cửu Long có ít nhất 15 loài ngài chích hút gây hại trái cây được ghi nhận trên các vườn cam quýt, trong đó phổ biến nhất là 4 loài: Eudocima salaminia, Othreis fullonia, Ophiusa coronata và Rhytia hypermnestra.


Thành trùng ngài chích trái E.  salaminia 


Thành trùng ngài chích trái R. hypermnestra

Thành trùng ngài chích trái O. coronata

Thành trùng ngài chích trái O.  fullonia

Các loại trên đều có đặc điểm chung là cơ thể thường lớn, bay khoẻ, ngực, bụng đều to và phủ nhiều lông dài. Mầu sắc sậm, tối, trên cánh có nhiều đốm lớn có hình dạng khác nhau, mầu sắc khác nhau. Cánh sau thường có mầu cam, viền cánh sau thường có mầu nâu đen, giữa cánh sau thường có một đốm hình chử C, độ lớn của đốm này thay đổi tùy loại. Vòi chích hút phát triển thành những kim chích hút dài, mạnh, thích ứng cho việc đâm thủng qua những lớp vỏ cứng và dầy. Khi không ăn, vòi thường được cuộn tròn dưới đầu, khi ăn, vòi có thể vươn thẳng,  dài hơn 2 cm.  

Triệu chứng gây hại của ngài chích hút:

Ngài hút trái và triệu chứng sau khi ngài chích trái gây hại

Trái bị hại lúc mới rất khó phát hiện, vài ngày sau vết chích thâm lại, tạo vầng thâm đen xung quanh. Ngài rất thích những trái lớn, mỏng vỏ, nhiều nước. Khi hiếm thức ăn, ngài có thể chích cả trái non. Vết chích tạo những đốm vàng trên trái, trái bị hại thường khô cứng, không có nước, bị hại nặng có thể thối và rụng.
Ngoài gây hại trực tiếp bằng cách chích hút dịch của trái làm cho trái bị khô, vết chích của chúng còn tạo ra vết thương trên trái. Những vết thương này là cửa ngõ cho nhiều loại nấm bệnh tấn công gây hại, làm cho trái bị thối và bị rụng rất nhanh, gây thất thu rất lớn cho nhà vườn.

SỰ GÂY HẠI CỦA CÁC LOÀI NGÀI CHÍCH HÚT
Gây hại chủ yếu vào giai đoạn thành trùng, ấu trùng không gây hại, sinh sống chủ yếu trên các loại cây mọc hoang, cây leo. Ngài thành trùng chủ yếu hoạt động vào ban đêm. Ban ngày ngài trốn trong các tán lá dầy của những cây mọc hoang, gần nguồn ký chủ chính. Khi trời bắt đầu tối (18-19 giờ), ngài bay từ các buội rậm vào vườn trái cây để bắt cập. Sau khi bắt cập, con Cái đẽ trứng trên các dây leo dại là thức ăn chủ yếu của ấu trùng (cây thuộc họ Menispermaceae). Ban đêm rất dễ nhận diện Ngài, do mắt Ngài chiếu sáng và ánh lấp lánh của cánh.  
Theo P. Atchi và ctv (1989), ngài bị quyến rũ và có khả năng đánh bắt được mùi trái cây chín từ  khoảng cách xa, nhờ vào cơ quan khứu giác đặc biệt phát triển, vì vậy Ngài  có thể bay xa hàng 100 km để tìm đến những vườn có trái cây chín để gây hại. Hoạt động chích hút mạnh nhất trong khoảng 20-24 giờ và rời vườn vào lúc sáng sớm. Theo J.F. Dodia và ctv (1986) ở một số vùng trồng Cam quít tại Ấn Độ, có một số năm, mật số E. fullonia lên rất cao, mức độ xâm nhiễm nặng làm nhiều vườn thất thu hoàn toàn.  
Tại Việt Nam, số liệu của công ty rau quả Việt Nam (1987) cũng ghi nhận tương tự: có nhiều năm  Ngài chích hút Cam xuất hiện với mật số cao, gây ra những thiệt hại lớn, chỉ tính riêng 6 nông trường thuộc tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Sơn Bình, Ngài chích hút đã gây thiệt hại hàng trăm tấn trái (Hà Quang Hùng, 1991). 
Tại ĐBSCL, loại này tấn công trên các loại Quýt và Cam, quan trọng nhất là trên Quít Tiều, xuất hiện từ tháng 10 -11 DL và kéo dài cho đến khi thu hoạch. Trên quít Tiều, Ngài xuất hiện lúc trái đang ở giai đoạn phát triển da lươn (trái đã có nhiều nước nhưng còn chua) vào khoảng từ tháng 10 đến tháng 2 dl năm sau. Ngài thường thích đến giao phối, đẽ trứng và gây hại trên các cây ở rìa vườn hơn là giữa vườn  và độ chín của trái giữ vai trò quan trọng.
Tại Thái Lan, O. fullonia được ghi nhận gây hại nặng trên Nhãn và Quít và nhiều loại cây ăn trái khác như Cam, Chanh, Ổi, Chôm Chôm (Banziger, 1982). Theo Singh (1968) (Trần Vũ Phến trích dẫn, 1995): O.fullonia là loại gây hại quan trọng nhất trên Xoài, trái bị tấn công cũng bị thối và rụng.  Loại này chích hút trực tiếp trên trái còn nguyên vẹn và hiếm khi bắt được trong các bả mồi dẫn dụ. Loại Eudocima salamaniavừa chích hút trên trái nguyên vừa chích hút trên các vết thương đã có sẵn trên trái. Đây là loài gây hại quan trọng nhất tại ĐBSCL, thuộc nhóm chích hút bậc 1 trên Quít, Nhãn, Đu đủ, ổi tại Thái Lan ( Banziger,1982). Trong điều kiện tự nhiên, loài này bị hấp dẫn rất cao bởi các bẫy, bã mồi. Loại Rhytia hypermnestra cũng gây hại phổ biến trên Quít, Nhãn, Ôøi tại Thái Lan (Banziger, 1982), loại này thích tấn công những trái còn nguyên vẹn hơn là hút dịch trái trên những vết thương đã có sẵn trên vỏ trái. Bên cạnh đó thì loại Ophiusa coronata ít khi chích hút trực tiếp trên các trái còn nguyên vẹn.  
Đối với những loại ký sinh cấp 1, chích hút trực tiếp trên trái, thành trùng gây hại bằng hai cách: 
- Gây hại trực tiếp :
Ngài chích hút tạo vết thương trên trái làm cho vùng mô tương ứng nơi bị chích hút hoàn toàn bị khô đi. Theo D.O. Garg (1978), quá trình chích hút xẩy ra như sau: khi tìm ra trái có thể chích hút được, ngài dò tìm vị trí thích hợp để chọc vòi vào bên trong trái tới tận phần thịt của trái, sau đó ngài chích hút dịch của trái. Nếu vị trí này không thích hợp, ngài sẽ rút vòi ra và tìm vị trí khác thích hợp hơn. Vết chích là một lỗ tròn, đường kính từ 1/2 - 3/4 mm.  Khi mới bị chích,  rất khó phát hiện vết đục, nếu dùng tay bóp nhẹ sẽ có dịch trái chẩy qua lỗ đó. Vài ngày sau vỏ trái chung quanh vết chích trở nên mềm. Ngài thích tấn công trái chín hoặc sắp chín. 
- Gây hại gián tiếp:
Qua vết chích, trái bị hại sau đó thường bị bội nhiễm bởi nhiều loại vi sinh vật khác như các loại nấm (Fusarium spp., Colletotrichum spp.,Oospora citri, Oospora spp...) và vi khuẩn cũng như các loại ruồi (Drosophila). Khi xâm nhập vào trong trái, các đối tượng này làm trái bị thối rất nhanh. Vết chích khi đó sẽ có mầu nâu và vùng xung quanh vết chích có mầu nhạt, mềm. Trái sẽ bị rụng trong khoảng một tuần sau đó. Trái rụng sẽ có mùi hôi thối, ngài không thích ăn nhưng mùi này lại có tác dụng thu hút ngài từ xa bay đến.    
Ngoài cam quýt, ngài chích hút còn gây hại trái của nhiều loại cây ăn trái khác như: nhãn, ổi, đào, chôm chôm, xoài, khế... vì thế việc phòng trị chúng đôi khi cũng gặp không ít khó khăn.

Biện pháp quản lý ngài chích hút:

- Thường xuyên vệ sinh vườn cây sạch sẽ, phát quang hết những bụi rậm, cỏ dại... để hạn chế nơi trú ẩn của con trưởng thành và nơi sinh sống của con ấu trùng. Nên dọn dẹp các nơi có cây hoang dại quanh vườn, nhất là các loại dây leo nói trên để tránh làm nơi sinh sản của ngài chích trái.
- Kiểm tra vườn cam quýt thường xuyên để kịp thời phát hiện con trưởng thành. Nếu thấy có con trưởng thành có thể dùng đèn pin hoặc đèn ác quy… soi và dùng vợt bắt vào ban đêm (từ 6 giờ tối đến 10 giờ đêm).
- Có thể dùng trái cây đã chín ngọt và thơm để nhử bướm vào ban đêm như chuối, ổi, khóm... Kinh nghiệm của nhà vườn ở Cần Thơ cho thấy tốt nhất là dùng trái chuối xiêm thật chín, lột vỏ và xâm đều trên trái rồi tẩm trong dung dịch thuốc trừ sâu như Basudin, Sumithion, Vertimec..., đem treo rải rác trong vườn có trái chín vào ban đêm để quyến rũ bướm đến ăn và chết. Sử dụng bẫy có tẩm các loại thuốc trừ sâu không hoặc ít mùi để không ảnh hưởng đến mùi thơm của bẩy mồi. Nên chú ý đặt bẫy treo ở những cây xung quanh vườn, đặc biệt phía gần rừng hoặc nhiều cây bụi.
- Phun sản phẩm có hoạt chất Emamectin hay Lufenuron để diệt ấu trùng (sâu non).
- Có thể dùng biện pháp bao trái.

+ Ngoài ra nhiều nhà vườn còn sử dụng biện pháo dùng màn tuy có kích cỡ phù hợp với cây để trùm bao phủ lên trên thân cây, ngăn cách toán bộ cây trồng với bên ngoài. Ưu điểm của phương pháp này:  Hạn chế tối đa việc bị bướm và ruồi vàng phá hoại quả, không phải sử dụng đến thuốc bảo vệ thực vật. Nâng cao chất lượng nông sản để bán được giá cao hơn. Sau mỗi vụ thu hoạch màn tuyn được dỡ ra, giặt sạch, phơi khô và cho vào túi nilon để bảo quản. Thông thường sẽ dùng được khoảng 5 năm.

Nguồn: http://trongtrot.lamnghenong.com.vn/