Ngài chích hút (fruit piercing moth) [Noctuidae: Lepidoptera] là sâu hại nghiêm trọng đối với cây ăn quả ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới từ châu Phi đến khu vực Đông Nam Á, Australia và khu vực Thái Bình Dương. Trưởng thành gây hại ở giai đoạn quả chín và đang trong quá trình chín trên nhiều loại quả như quả có múi, khế, ổi, xoài, đu đủ, chuối, sung, hồng, nhãn, kiwi, cà tím và dưa chuột (Leong & Kueh, 2011).
Trái bị hại lúc mới rất khó phát hiện, vài ngày sau vết chích thâm lại, tạo vầng thâm đen xung quanh. Ngài rất thích những trái lớn, mỏng vỏ, nhiều nước. Khi hiếm thức ăn, ngài có thể chích cả trái non.
Vết chích tạo những đốm vàng trên trái, trái bị hại thường khô cứng, không có nước, bị hại nặng có thể thối và rụng.
Đặc điểm hình thái ngài chích hút:
- Ngài các loại trên đều có đặc điểm chung là cơ thể thường lớn, bay khoẻ, ngực, bụng đều to và phủ nhiều lông dài. Ngài trưởng thành có chiều dài thân 35-37 mm, sải cánh dài 85-95 mm. Mầu sắc sậm, tối, trên cánh có nhiều đốm lớn có hình dạng khác nhau, mầu sắc khác nhau. Cánh sau thường có mầu vàng cam, viền cánh sau thường có mầu nâu đen, giữa cánh sau thường có một đốm hình chử C, độ lớn của đốm này thay đổi tùy loại. Vòi chích hút phát triển thành những kim chích hút dài, mạnh, thích ứng cho việc đâm thủng qua những lớp vỏ cứng và dầy. Khi không ăn, vòi thường được cuộn tròn dưới đầu, khi ăn, vòi có thể vươn thẳng, dài hơn 2 cm.
- Ấu trùng mới nở có màu xanh nhạt, sau lớn có màu nâu tối, có 2 chấm màu trắng trên lưng.
- Nhộng có màu đen.
Đặc điểm sinh học và gây hại của ngài chích hút:
* Vòng đời:
- Trứng: 2-3 ngày
- Sâu non: 18-22 ngày
- Nhộng: 16-18 ngày
- Trưởng thành: có thể sống trên 10 tuần.
Một con cái đẻ khoảng 30 - 32 trứng, rải rác trên lá cây leo hoang dại.
Thành trùng hoạt động và để trứng vào ban đêm. Chúng gây hại bằng cách châm vòi hút trực tiếp vào trái để hút dịch.
Tác hại của ngài chích hút trái là trung gian khiến các vi sinh vật, nấm gây bệnh tấn công gây hư hỏng trái.
Một số tập tính hoạt động, triệu chứng gây hại của Ngài đêm
Ngài chích hút quả có vòi dài, khỏe, cứng để chích qua lớp vỏ quả và hút dịch quả. Ngài chích hút quả có tập tính hoạt động dinh dưỡng vào ban đêm, từ vài giờ sau khi mặt trời lặn đến 5 giờ sáng, nhưng hoạt động mạnh vào khoảng thời gian 20 - 22 giờ.
Sau khi bị chích, tại vết chích trên bề mặt quả xuất hiện giọt dịch trong suốt, 3-5 ngày sau phần vỏ quả xung quanh vết chích bị thâm lại. Quả bị hại trở nên mềm dần, thối và rụng. Quả bị ngài chích hút quả gây hại sau khoảng 1 tuần sẽ rụng. Ngài chích hút quả xuất hiện với mật độ cao như năm 2019 thì quả trong vườn bị rụng hàng loạt.
Những khu vực trồng cây ăn quả ở các vùng gần rừng thường bị hại nặng bởi nhóm ngài hút quả.
Theo khảo sát của Viện Bảo vệ thực vật Trao đổi tại vùng trồng cây ăn quả có múi ở Hòa Bình, với một số hộ dân trồng cây ăn quả có múi ở đây, năm 2019 ngài hút quả bắt đầu xuất hiện từ tháng 8 (khoảng rằm tháng 7 âm lịch), cho đến tận thời điểm điều tra là ngày 5 tháng 11 năm 2019. Ngài hút quả hại nặng trên diện tích cam chín sớm. Theo các hộ trồng cây ăn quả có múi, ngài hút quả xuất hiện và gây hại từ năm 2018 (khi vườn cam bắt đầu cho quả), năm 2019 ngài hút quả hại rất nặng, hàng trăm ha trồng cây ăn quả có múi thuộc huyện Lương Sơn, Hòa Bình bị hại, quan sát được có nhiều cây cam chín sớm bị hại nặng rụng hết quả. Ngài hút quả là một trong những nhóm sâu hại khó phòng trừ và hiệu quả phòng trừ thường không cao. Để đối phó với tình trạng gây hại nghiêm trọng của ngài hút quả trong thời gian gần đây, ở các vùng bán sơn địa, người trồng đã áp dụng rất nhiều các biện pháp phòng chống ngài hút quả như bẫy bả, đập ngài vào ban đêm, phun thuốc xua đuổi ngài đến chích hút quả. Biện pháp làm lưới cho cây và cho cả vườn cũng đã được áp dụng.
Một số biện pháp phòng trừ Ngài Đêm thực tế:
Cách 1 - BẮT TAY
Biện pháp thông thường nhất, bà con sẽ vào vườn lúc tối muộn, soi đèn và bắt từng con một, biện pháp nhanh nhất tại thời điểm đó và soi đèn bắt hàng đêm. Số lượng cũng có giảm. Tuy nhiên, mất thời gian, mất sức và không tiêu diệt nhanh được Ngài đêm.
Cách 2 - LẤY ĐỘC TRỊ ĐỘC:
Ngài rất dễ bị quyến rũ bởi mùi trái cây thơm nên có thể dùng trái cây đã chín ngọt và thơm để nhử bướm vào ban đêm như chuối, ổi, khóm,... tốt nhất dùng trái chuối xiêm thật chín, lột vỏ và xâm đều trên trái rồi tẩm trong dung dịch thuốc trừ sâu như Basudin, Sumithion, Vertimec..., đem treo rải rác trong vườn để quyến rũ bướm đến ăn và chết. Sử dụng bẫy có tẩm các loại thuốc trừ sâu không hoặc ít mùi để không ảnh hưởng đến mùi thơm của bẩy mồi. Nên chú ý đặt bẫy treo ở những cây xung quanh vườn, đặc biệt phía gần rừng hoặc nhiều cây bụi. (bà con mà treo trong vườn nó chích hết quả xong mới chích chuối thì lại trách em mách đểu).
Tại vườn cam của Chú Sơn (Facebook: Trang Trại Nguyệt Sơn, tại Hà Tĩnh), chú có chia sẻ trên facebook vào ngày 17 tháng 8 năm 2019 khi sử dụng bẫy bả và lưới trùm để bắt Ngài đêm và đã đêm lại hiệu quả cao so với việc bắt bằng tay:
Bẫy trùm lưới, dẫn dụ , sáng tạo từ FB Trang Trại Nguyệt Sơn
Cách 3 - Bao trái, mắc màn cho cây (hình minh hoạ dưới). Tuy nhiên biện pháp này cần phải đầu tư kinh phí cao, các nhà vườn khó áp dụng
Cách 4 - Mắc điện bẫy ngài (Hiện đang được khá nhiều nhà vườn áp dụng).
Cũng rất đơn giản và dễ làm:
- Đào 1 cái hố nhỏ có bạt để đựng nước (nên đào ở quanh vườn không đào trong vườn) hoặc thùng phuy lớn (không phải thùng phun thuốc) cho đổ dầu nhớt vào với lượng vừa đủ, cần 1 bóng đèn led, 1 bóng đèn tia uv cho bật vào ban đêm và vậy là sáng mai thì đến và thu gom các em ấy đi vứt ở nơi xa vườn.
Hình ảnh sử dụng từ FB: A Hạnh Chí Bân, nhà vườn đã sử dụng thành công biện pháp thắp đèn.
- Gần đây nhất, hồi tháng 8/2020: trên Facebook a Thắng Minh đã học hỏi và chia sẻ, phương pháp sử dụng bẫy đèn từ đèn UV, sử dụng bóng thường và bóng UV. Anh Thắng Minh đã chia sẻ rất tận tình và một số bà con đã học hỏi và thực hiện theo thấy hiệu quả lại rất tốt, bắt được rất nhiều Ngài đêm sau 1 đêm làm bẫy. Và kết quả sau 4 ngày đặt bẫy thì a Thắng Minh chia sẻ: “Sau 4 đêm bắt ngài tại điểm cao nhất của đồi cam 2 đêm đầu số lượng ngài bắt được là rất nhiều và toàn con to, đến đêm ngày thứ 3, thứ 4 thì số lượng đã giảm con to cũng giảm các bác ạ.
Chia sẻ của Facebook a Thắng Minh, Rất được nhiều nhà vườn tham khảo và học hỏi và kết quả mang ở những bình luận chia sẻ rất tốt tại Hội Cây Có Múi.
Bài viết này, được đọc và hiểu cũng như tổng hợp ý kiến và kinh nghiệm của các bác, các chú và anh chị nhà vườn. Và đã xin phép các nhà vườn. Còn nhiều thiếu sót bà con cùng nhau chia sẻ thêm để cùng nhau tiêu diệt loại sâu hại gây hại cho cây có múi.
